Türkçe Öğretmenliği Ders Notlarım: ABDÜLHAK HAMİT TARHAN’IN ESERLERİ

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN’IN ESERLERİ

ŞİİRLERİ

1. SAHRA

Hamit bu eserini 1875 yılında Edirne’de yazmıştır. Batılı tarzda nazım şekilleri denemiştir.

2. Divaneliklerim Yahut Belde

Doğu insanının Batıya duyduğu hayranlığı konu alır. Şair, Paris hayranlığını dile getirmiştir. 17 şiirden oluşur. Eserde yer alan şiirlerden sadece bir tanesinin adı Türkçedir. 1885 yapımı bir eserdir.

3. Bunlar Odur

1885 yılında yazılmıştır. Aruzla yazılmış on dokuz şiir vardır. Ölüm korkusu, sevgiliden ayrılma, Allah’a sığınma konularını işlediği şiirlerin bazılarında Hindistan tabiatına ait duygularını da işlemiştir.

4. Makber

1885 yılında oluşturulmuştur. Hanımının vefatı üzerine yazmıştır. Eşini kaybetmenin insana verdiği büyük acı ve tasvir edilemez sıkıntıları tasvir çabasıdır. Allah’a sorular sorar ve bu bir tür isyan sayılsa da sonrasında yerini teslimiyete bırakır.

Makber, şairin gönlü ile aklının bir konuşması, tartışmasıdır. Eseri okuyanlar bir mezarlığı dolaşmış olur. Mezarlıkta olduğu gibi, hiçbir şey anlamayarak, içinden çıkıp gider. Eser, insanlığın acizliğini gözler önüne sermektedir.

5. Ölü

Makber’ in daha sakin bir devamı niteliğindedir. Hamit, Makber’de ağlayıp sızlarken bu eserinde sakindir. 320 mısralık manzume; 32 mısralık, 10 bent halindedir.

6. Hacle

Hacle, kelime anlamı bakımından gelin odası, gerdek anlamına gelir. Her biri 42 mısralık gazel benzeri 8 bentten oluşur. En ilginç özelliği divan şiirindeki beytin bütünlüğünü oldukça kırmış olmasıdır. Hayat ile ölüm arasındaki çelişkiyi, ölüm ile vuslat arasındaki uçurumu veya içiçeliği bir arada sunmuştur. İçerik: “Gelin odasında heyecan ile bekleyen adamın karşısına ansızın ölü karısının görüntüsü gelir.”

7. Kahbe Yahut Bir Sefilenin Hasbihâli

Dramatik bir monolog şeklinde ele alınmıştır. Yazar bu esere ilkin “Kahbe” ismini vermiştir. Fakat sansür bu ismi uygun bulmayınca “Bir Sefîlenin Hasbihâli” ne çevirmiştir. Eser bir şehir delikanlısının seni alacağım diyerek kandırdığı hoş bir köylü kızının geneleve düşmesini onun ağzından bizlere anlatır.

8. Baladan Bir Ses

1912 yılında yazılmıştır. Fikir özgürlüğünün eşsiz bir örneği olan bu manzume, Hamit’in felsefesini, hikmetteki kuvvetli yönünü ortaya koyar. Bu eser Hamit’in “mühecca ve mukaffa” diye isimlendirdiği yeni bir nazım türü ile yazılmıştır.

9. Validem

Eser 1913 yılında yazılmıştır. Hamit bu eseri Balkan Harbi sırasında annesine yazmıştır.

10. İlhâm-ı Vatan

Eser 1916 yılında yazılmıştır. Hamit’in Birinci Dünya Savaşı günlerinde bazı şiir ve mektuplarının bir araya getirildiği kitabın adıdır. Dönemin Milli Eğitim Bakanlığı tarafından askere cesaret vermesi ve savaş gücünü arttırması için dağıtılmıştır.

11. Garam

Eser 1923 yılında yazılmıştır. Eser monolog tarzdadır. Aşk derdi, ayrılık, hasret mânâlarına gelen bu eser eski mesneviler biçiminde manzum bir aşk hikâyesidir. Tiyatro eseri olarak görülebilir. Kadın-erkek eşitliğini; kadınların örtünmemesini savunup; kadınların topluma katılmasını arzu eder.

12. Hep Yahut Hiç

Eser 1982 yılında yayınlanmıştır. Şairin bastırmayı düşünüp bastırmadığı ve bastırdığı şiirlerin derlemesinden oluşmaktadır. 118 manzume ihtiva etmektedir.

TİYATROLARI

1. Macera-yı Aşk

Eser 1873 yapımıdır. Hamit’in ilk eseridir. Yazarın uzak ülkelere karşı özlemi bu eserle başlar. Eserin dört perdesi de açık mekânlar ve doğa içerisinde geçmektedir. Eserde Namık Kemal etkileri görülmektedir. Eser evliliklerin nasıl yapılacağı hakkında bilgi verir.

2. Sabr u Sebat

Eser 1875 yılındaki bir oyundur. Ahmet Vefik Paşa ona oyunlarında atasözlerinden faydalanmasını tavsiye etmişti. O da bunun üzerine Sabr u Sebat’ı bu şekilde yazar. Fakat biraz aşırıya kaçar… Dil bakımından sadedir.

Eser konusu: Edirne’de başlayan aşk Filibe, Paris, ve İstanbul’da çeşitli hayat öyküleriyle birleşip devam eder.

3. İçli Kız

Hamit bu oyunu 1875 yılında yazmıştır. N. Kemal’in Zavallı Çocuk adlı piyesinin benzeri olması için yazılmıştır. Annesinin ölümü hariç hiçbir felakete uğramamış İçli kız Sabiha’nın hikâyesi anlatılmaktadır. Âşık olduğu erkeğe annesinin de âşık olması ve Sabiha’nın o erkekle evlenmemesi için yaptığı faaliyetlerin sonucunda Sabiha’nın verem olması konu edinilmektedir.

4. Duhter-i Hindu

1876 senesinde yazılmıştır. Yazar bu eseri Hindistan’ı hiç görmeden, bir Hintli heykelinden esinlenerek yazmıştır. “Tanaggum” içeriği nedeniyle edebiyatımızda önem arz eder. İngiltere’nin Hindistan üzerindeki sömürgeci faaliyetleri konu edinilmektedir. Yazar, eserinde kadınların erkekler ile eşit haklara sahip olmaları gerektiğini ve okutulmaları gerektiğini ifade etmek istemiştir.

5. Nesteren

Eser 1878 senesinde yazılmıştır. Eserin konusu Corneille’in “Le Cid” adlı oyunundan biraz değiştirilerek alınmıştır. Şairin basılmış ilk manzum tiyatrosudur.

6. Tarık yahut Endülüs Fethi

Eser 1879 yılında yazılmıştır. Birçok dile çevrilmiştir. Konusunu Ziya Paşa’nın Endülüs Tarihi adlı kitabından alır. Zamanında çok tutulmuş bir eserdir.

7. Tezer yahut Melik Abdurrahmani’s-âlis

1880 yılında aruzla yazılmış olup manzum bir eserdir. Konusunu Ziya Paşa’nın Endülüs Tarihi’nden alır.

8. Eşber

1880 yılında yazılmış olup konusunu eski tarihten alır. Vatanını ümitsizce de olsa kahramanca savunan Eşber’in hayatını konu alır. Eşber’in kız kardeşi düşmana (İskender) âşık olur ve bunun üzerine Eşber kız kardeşini öldürüp kale kapısına asar. Sonra düşman tarafından esir alınan Eşber kahramanlığı nedeniyle öldürülmez ve kılıcı kendine geri verilir. Sonrasında kendi kılıcıyla kendini öldürür…

Hamit bu eseri ile savaşın sadece vatan savunmasında tabii görülebileceği fikrini vurgulamıştır.

9. Zeynep

Eser 1908 senesinde bastırılabilmiştir. Yazar bu eserini Londra’da kaleme almıştır. Üçte ikisi manzum kalanı nesirdir. Eser yer yer Batılı tarzda nazım şekilleri içermektedir. Bunlar eserin önemini arttırmaktadır. Aşk konulu bir eserdir.

10. İlhan

1913 senesinde yazılmıştır. Kimi yeri heceli kimi yeri aruzlu 10 perdelik bir eserdir. Konusu tarihten alınan gerçek bir olaydır. İlhanlılar döneminden bir kesiti konu edinmiştir.

11. Turhan

1916’da yazılmıştır. Konusunu Türk tarihinden alır. 1908 yılından itibaren kuvvetlenen Türkçülük hareketine karşı Hamit bu eseriyle kayıtsız kalmamıştır. Turhan, İlhan’ın devamıdır. Hamit bu iki eseriyle Türkçülük ve İslamcılık hareketlerini bileştirme çabasındadır.

12. Finten

Eser 1916 tarihinde yazılmıştır. Hamit bu eserini Londra’da iken yazmıştır. Eserde, zengin, yaşlı bir Avusturalyalı ile evli genç bir Kanadalı kadının İngiliz sosyetesine girebilmek için giriştiği entrikalar anlatılır.

13. Abdullahüssagîr

Eser 1917 yılında yazılmıştır. Konusu Ziya Paşa’nın Endülüs Tarihi adlı eserinden alınmıştır. Arapların son hükümdarı Abdullah’ın İspanya’dan kovulmasını anlatır.

14. İbni Musa yahut Zâtü’l-cemâl

1917 senesinde basılmıştır. Tarık’ın devamı niteliğindedir. Konusu Endülüs Tarihi’nden alınmıştır.

15. Sardanapal

24 günde yazmıştır ve sonra Paris’te tekrar gözden geçirerek ufak hatalarını gidermiştir. 1917 senesinde yayınlanmıştır. Sardanapal Asur hükümdarıdır. Baskıcılığından bıkan valiler ve ordu kumandanları ona isyan ederler. Eser, Hamit’in ilk manzu eseri olup Şahname vezniyle yazılmıştır.

16. Tayflar Geçidi

Mahşer günün bekleyen ünlü kişilerin ruhlarının yaptıkları konuşmaları konu edinen bir eserdir. (1917)

17. Nazife

Hamit bu eserini iki günde yazmıştır. Nazife adlı Endülüslü bir Arap kızı ile İspanya Kralı Ferdinando arasında geçen aruzla yazılmış tek perdelik bir konuşmadır. (1917)

18. Yadigâr-ı Harp (1917)

Çanakkale zaferinin yurt içi ve yurt dışı izlerini taşıyan bu kitap, Hamit’in İngiliz politikasının etkisi hakkındaki görüşlerini de belirterek diplomatlığını göstermeye çalıştığı bir eseridir.

19. Ruhlar (1922)

Tayflar Geçidi’nin sonudur. Turhan’daki kahramanlarla Büyük Peygamberlerin ruhlarının göklerde manzum sohbetleridir.

20. Yabancı Dostlar (1924)

Londra’da yaşlı bir Türk ile hünsa bir İngiliz kızı arasında evlilik ile son bulan bir maceradır. İlk kısmı sâfi Türkçedir.

21. Arzîler (1925)

Ruhlar ile birlikte, İlhan, Turhan ve Tayflar Geçidi serisinin sonuncusu sayılabilecek bir eserdir. İstiklâl Harbi’nin tesiri altında oluşturulmuştur.

22. Hakan (1935)

Hamit’in hayatında basılmış son eseri budur. Konusunu Türk tarihinden almıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarında yaygın olan Akın, Öz Yurt ve Çoban piyesleri gibi tarih tezimize ilgilidir.

23. Liberte (1998)

Yazar bu eseri Paris elçiliğinde iken kaleme almıştır. “Liberte” kelimesi Fransızca hürriyet anlamındadır. Türk Yurdu’nda tefrika edilmiş bir eserdir. Döneminde kitap olarak çıkmamıştır. I. Meşrutiyet’in baltalanması ve gelişimindeki olayları ve Mithat Paşa’nın memleket dışına sürülmesini konu alır.

24. Cünûn-ı Aşk (1998)

Hamit’in yaşlılık dönemi eseridir. Birinci Dünya Savaşı Günlerinde yazıldığı halde, ancak 1925 yılında Vakit gazetesinde tefrika edilmiştir. Konusunu Hint tarihinden almıştır. Sahne dilini kurabilmeyi bu eserinde başarır. Hamit onu en ehemmiyetli eseri olarak görür. Hem nesir hem nazımdır.