Türkçe Öğretmenliği Ders Notlarım: TANZİMAT’I HAZIRLAYAN ETKENLER

2.1.TANZİMAT’I HAZIRLAYAN EKONOMİK VE SİYASAL GELİŞMELER

Tanzimatın çıkmasını etkillenmesine neden olan iç ve dış sebebler ikidir. İç faktörler, Tanzimatın bir sonuç olarak ortaya çıktığı Osmanlı batıllaşma ve ıslahat hareketlerini anlatırken genel olarak üzerinde durulan hususlardır. Dış faktörler ise Osmanlı Devleti’nin müdahale edemedeği bir alanda cereyan eden hadiselerdir.

Batı devletler Rönesansla bir gelişim ve ilerleme dönemine girmişlerdir. Bu devirde doğu medeniyetin duraklaması karşıt olarak batı medeniyeti gittikçe gelişiyordu. Osmanlıda batının ilerlediğinin farkına vardıktan sonra batılı ülkelere elçi göndermeye başlamıştı.

Fransızlar, Osmanlı Devleti’nin Batı medeniyetine ve Avrupa devletleri tavsiye ettikleri sırada, İngilizler de, buna ek olarak geniş bir ameli bir ıslahat plânının yürütülmesini istemekte idiler. Osmanlı batı devletlerin medeniyetinden yararlanıp kendini geliştirmeye çalışırken batılı devletler Osmanlının iç işlerine karışarak kendi menfaatleri doğrultusunda kanunlar çıkartmaları için baskılar yapıyorlardı. Bunların yanında Osmanlı Devleti’nin Mısır Valisi Kavalalı ile sorunu, 16 Ağustos 1838’de ilki İngilizlerle ikincisi Fransızlarla imzalanan Balta Limanı antlaşması ve Balkanlardaki Milliyetçilik hareketlerinin etkisi de çoktur.

2.2.TANZİMAT FERMANI’NIN İLANI

Mustafa Reşit Paşa Osmanlı Devleti’nde bir dizi reform yapmayı kafasına koymuştu. Bu projeye “Tanzimat-ı Hayriye” adını vermişti. Bunun hazırlanıp ilan edilmesi için II. Mahmud’uda ikna etmişti. Bu amaçla 24 Mart 1838 yılında Meclis-i Vâlâ-yı Ahkâm-ı Adliye kuruldu. Meclisin görevi Tanzimat-ı Hayriye’nin nasıl hazırlanacağını müzakere etmekti. Meclis 31 Mart 1838’de ilk toplantısını yapmıştır. II. Mahmud’un vefatı üzerine Abdülmecid’in tahta çıktığı sırada Reşit Paşa İngiltere’deydi. Reşit Paşa hemen İstanbul’a gelerek dört aylık çalışma sonucunda Abdülmeci’i Tanzimat Fermanı’nın ilanına ikna etmişti. Ayrıca fermanı kendisinin okumasını kararlaştırmıştı.

Mustafa Reşit Paşa Hicri 26 Şaban 1255/ Miladi 3 Kasım 1839 Pazar günü fermanın ilanını gerçekleştirdi. Fermanı bizzat Reşit Paşa okumuştu. Padişah da merasimi Gülhane köşkünden izledi. Topkapı Sarayının Gülhane bahçesinden okunup ilan edildiği için diğer bir adı da Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu’dur.

2.3.TANZİMAT FERMANI’NIN GETİRDİKLERİ

Ana hatlarıyla Gülhane Hatt-ı Hümâyûnunun ilan ettiği prensipler şu şekilde sıralanabilir;

Osmanlı memleketlerinde yaşayan hangi din ve millete mensup olursa olsun bütün tab’a can, ırz ve namus garantisine sahip olacaklardır.

Herkes mülkiyet hakkına sahip bulunacak ve bu hak ferdin lehine olarak devlet tarafından müdafaa edilecektir.

Vergiler için belli ve âdil nispetler tayin edilecek ve vergi mükellefiyet konulacaktır.

Askerlik hizmeti için belli bir süre ve her yerin nüfusu nispetinde mükellefiyet konulacaktır.

Suç işlediği iddia olunanlar hakkında tahkikat açık olarak yapılacak ve bunlar alenen muhakeme edilecektir.

Kimse hakkında mahkemenin kararı (hükmü) olmadan idam cezası tatbik olunmayacaktır.

Mahkum olanların varisleri veraset hakkından mahrum edilmeyecektir.

Bütün bunlar hakkında çeşitli din ve milletlerden olan tab’aya eşitlik tanınmayacaktır.

İkinci Mahmud devrinde kurulan ve bazı teşril ödevleri de bulunan Meclis-u Vâlây- Ahkâm-ı Adliyenin bir taraftan üyeleri çoğaltılacak ve bir taraftan devletin ileri gelen vükelâ ve ricâli de belli zamanlarda toplantılara katılıp bütün bunlar hakkında kanunlar ve bu arada bir ceza kanunu hazırlayacaktır.

Bütün devlet memurlarına belli maaşlar bağlanacaktır.

Rüşvet, kat’i olarak kalkacak ve buna cesaret edenler şiddetle cezalandırılacaklardır.

Hükümdar bizzat kendisi bu usullere riayet etmediği gibi, ülema ve devlet ricâli de bu hususta yemin edeceklerdir.